Pamiętam jak na przełomie lat 80-tych i 90-tych wmawiano nam, że nasz kraj jest liderem przemian "od komunizmu do demokracji". Nie jest wielkim odkryciem to, że rzeczywistość była inna. Prawdziwe wolne wybory odbyły się w Polsce w roku 1991. Tymczasem już rok wcześniej wolne wybory przeprowadziły nie tylko Węgry, Czechosłowacja, Bułgaria, ale nawet Mongolia. Kraj traktowany w Polsce jak koniec świata, co widać chociażby w komedii "Rozmowy kontrolowane", w której wysoki funkcjonariusz SB jest przerażony, kiedy otrzymuje propozycję zostania attache kulturalnym w Ułan Bator. Kilka lat przed nakręceniem "Rozmów kontrolowanych" Małgorzata Ostrowska śpiewała autoironicznie "Za cztery lata na pewno już mam/Mongolię u swoich stóp". Tymczasem nie ma co się śmiać z Mongolii. Wykład amerykańskiego historyka Morrisa Rossabiego na temat współczesnej Mongolii pokazuje, że Polaków potraktowano według podobnego wzorca jak Mongołów (mimo wszystkich różnic między obydwoma krajami). Nawet jeden z nadzorców z ramienia międzynarodowych instytucji finansowych był ten sam.

Rossabi stwierdził, że powodem, dla którego nigdy nie odrodziło się mongolskie imperium Czyngis-chana i Kubilaj-chana był brak jedności. Przejawem tego mongolskiego braku jedności było jego zdaniem to, że w pierwszych wolnych wyborach w 1990 roku, w kraju liczącym 2 miliony ludności startowało ponad 20 partii politycznych. Opozycyjni intelektualiści nie mieli poparcia w terenie, nie mieli pojęcia o życiu prowincji (mnie w tym miejscu wykładu Rossabiego przypomniała się dawna polska partia o nazwie Unia Demokratyczna). Dlatego sukcesy wyborcze w Mongolii od początku tamtejszej demokracji odnosili postkomuniści.

Mongołowie, żyli od wieków między dwoma wrogami - Chinami i Rosją. W XX wieku niektórzy przywódcy mongolscy uznali związek z Rosją, nawet bolszewicką, za mniejsze zło. Przywódcy ci nie byli komunistami. Marks nie był tłumaczony na mongolski. Mongołowie nie byli świadomi, czym jest komunizm, zależało im przede wszystkim na przepędzeniu białych Rosjan i obronieniu kraju przed Chińczykami. Nowe państwo mongolskie mogło objąć jedynie terytorium tzw. Mongolii Zewnętrznej, czyli północnej. Mongolia Wewnętrzna, położona bardziej na południe, była już na początku XX wieku zamieszkana przez napływową większość chińską i nie było szans na włączenie jej do państwa mongolskiego. Chiny nie chciały zrezygnować nawet z terenów etnicznie mongolskich i uznały państwo mongolskie dopiero pod silnym naciskiem Stalina.

Nowe państwo mongolskie już od 1921 roku pozostawało w ścisłym związku z Sowietami. W okresie stalinowskim ofiarą czystek padło 40-50 tysięcy Mongołów. Czystki były skierowane zwłaszcza przeciwko mnichom buddyjskim. W Mongolii pracowało w latach 1921-1990 wielu Rosjan. Mogli liczyć na wyższe płace, mieli specjalne sklepy z których nie mogli korzystać miejscowi. Budziło to wrogość Mongołów. Rossabi podczas pobytu w Mongolii w latach 70-tych był ostrzegany przed wychodzeniem wieczorem. Groziło mu, że mógłby zostać wzięty za Rosjanina i ponieść szkodę na zdrowiu.

W okresie sojuszu Sowietów z Chinami, Mongolia mogła się rozwijać korzystając z rosyjskiej technologii i chińskiej siły roboczej. W 1964 roku, po zerwaniu tego sojuszu, Mongolia odprawiła wszystkich chińskich pracowników. Od tego czasu mongolska propaganda państwowa atakowała Chiny. Między innymi za rewolucję kulturalną, której ofiarą w Mongolii Wewnętrznej padło co najmniej 25 tys. Mongołów. Za całe zło w Mongolii obwiniano Chińczyków. Chińczycy odpowiadali krytyką państwa mongolskiego za oddawanie niemal za darmo surowców naturalnych i uleganie Rosjanom we wszystkim.

Wrogość wobec Chin była nadal żywa po 1990 roku. Spora część Mongołów była gotowa dalej pozostawać w sojuszu z Rosją. Rosja nie była jednak po 1991 r. w stanie wspierać Mongołów w takim stopniu, w jakim czynił to Związek Sowiecki. Mongołowie zwrócili się o pomoc do światowej finansjery - Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Banku Światowego, Azjatyckiego Banku Rozwoju. I na tym etapie pojawił się w Mongolii znany nam skądinąd Jeffrey Sachs, który (co dla nas nie będzie zaskoczeniem) zaproponował Mongołom terapię szokową.

Terapia oznaczała zminimalizowanie roli rządu w gospodarce, likwidację wielu przedsiębiorstw państwowych, ograniczenie wydatków na edukację, ochronę zdrowia, opiekę społeczną, co prowadziło do dewastacji tych dziedzin życia. W latach 90-tych ceny w Mongolii znacznie wzrosły, w stolicy Ułan-Bator pojawiły się zagraniczne sklepy i hotele, ale obok można było spotkać żebraków. Na majątku likwidowanych spółdzielni produkcyjnych co bardziej obrotni ludzie uwłaszczali się w sposób gangsterski, zagarniając pojazdy i co lepsze zwierzęta hodowlane. Tracący pracę hodowcy i inni pracownicy z prowincji przybywali do stolicy, gdzie zamieszkiwali w ubogich dzielnicach na peryferiach, w namiotach lub drewnianych szopach pozbawionych mediów. Korupcja osiągnęła gigantyczne rozmiary.

Rossabi spotkał się z Jeffreyem Sachsem w 2017 roku. Wówczas Sachs stwierdził, że "popełnił błąd" proponując Mongołom terapię szokową.

W 1998 roku Rossabi spotkał w Mongolii innego zagranicznego eksperta - do spraw emerytur (w tym miejscu wykładu przypomniał mi się premier Buzek i jego reformy dokonywane także w tamtym czasie). Eksperci z wielkich instytucji finansowych przyjeżdżali do Mongolii zwykle na krótko, rzadko wyjeżdżając poza stolicę. Nie mieli więc pojęcia o życiu mongolskich pasterzy czy rzemieślników z obszarów wiejskich. Eksperci zamierzali zaproponować Mongołom emerytury składkowe. Przyszli emeryci mieli sami decydować, w co będą inwestować swoje składki emerytalne. Podczas rozmowy z Rossabim ekspert stwierdził, że Mongołowie będą mogli inwestować na giełdzie w Ułan-Bator. Rossabi zwrócił ekspertowi uwagę, że giełda mongolska jest otwarta raz w tygodniu i prawie wcale nie dokonywano na niej ważnych transakcji. Ekspert nie miał o tym pojęcia -stwierdził, że w takim razie Mongołowie będą inwestować na giełdach amerykańskich lub w Londynie. Opisując tamtą rozmowę z 1998 roku Rossabi zadał słuchaczom swojego wykładu pytanie retoryczne- czy wyobrażają sobie mongolskiego pasterza mieszkającego tam, gdzie diabeł mówi dobranoc, który decyduje, jak ma inwestować na światowych giełdach?

Znacznie gorsze skutki od majstrowania przy mongolskich emeryturach miało realizowanie zaleceń zagranicznych ekspertów w dziedzinie liberalizacji handlu. Jak stwierdził Rossabi - w 1997 roku w Mongolii zlikwidowano lub obniżono większość ceł (tu akurat nic mi się nie przypomniało, bo nie interesowałem się wtedy polskim systemem ceł,  ale sięgnąłem do fachowych publikacji i okazuje się, że Polska też wówczas ostro obniżała cła : https://r.uek.krakow.pl/bitstream/123456789/1233/1/13634.pdf )

Obniżenie ceł przez Mongolię w 1997 roku miało łatwy do przewidzenia skutek. Rynek krajowy został zalany przez towary chińskie. Pasterze mongolscy trochę zyskali, bo handlowcy z Chin proponowali im wyższe ceny za produkty. Upadł jednak całkowicie miejscowy przemysł, który nie mógł konkurować z Chińczykami. Jak stwierdził Rossabi, w Mongolii powinien funkcjonować przemysł skórzany, obuwniczy, produkcja wyrobów z kaszmiru. Ale wskutek prowadzonej polityki Mongolia stała się dostarczycielem surowców i nie przetworzonych produktów hodowli. Głównym inwestorem w Mongolii stały się Chiny. Chiny stały się też głównym importerem mongolskich surowców - złota, miedzi, węgla, uranu. Spadek zainteresowania tymi surowcami ze strony Chin w latach 2013-2018 doprowadził do kryzysu w Mongolii. Chińczycy wydobywając mongolskie surowce nie przejmowali się tym, że niszczą środowisko naturalne. Podobnie jak nie przejmowały się tym firmy zachodnie. W Mongolii działał na przykład potentat przemysłu wydobywczego, Amerykanin Robert Friedland, znany pod przydomkiem "Toksyczny Bob". Był on kolegą Steve'a Jobsa z okresu nauki w Reed College. Obaj wybrali się do Indii, aby, jak to ujął Rossabi, "zregenerować się duchowo", po czym przeszli do działalności biznesowej i zarobili ogromne pieniądze w dwóch różnych dziedzinach. Kopalnie kierowane przez Friedlanda w Stanach Zjednoczonych doprowadziły do skażenia rzeki Colorado. Friedland, skompromitowany w USA, zaczął działać w innych krajach, między innymi w Mongolii. W 2001 roku kanadyjska firma Friedlanda o ciekawej nazwie Ivanhoe Mines odkryła ogromne złoża złota i miedzi w miejscu nazywanym przez Mongołów Oyu Tolgoi. Inwestycja podjęta w celu rozpoczęcia wydobycia była największym przedsięwzięciem finansowym w historii Mongolii. Podczas spotkania z inwestorami na Florydzie w 2005 roku Friedland otwarcie stwierdził, że nie troszczy się o środowisko naturalne i sami Mongołowie się o nie nie troszczą. Skorumpowanie mongolskich polityków ułatwiło Friedlandowi uzyskanie wyjątkowo korzystnych warunków wydobycia. Friedland następnie sprzedał swoje udziały w przedsięwzięciu brytyjsko-australijskiej korporacji Rio Tinto.

Czarny obraz sytuacji w Mongolii przedstawiony podczas wykładu Rossabi próbował na koniec złagodzić pomyślniejszą prognozą. Jego zdaniem jest grupa młodych polityków, którzy dają nadzieję na przełamanie panującej w tym kraju niemocy. Jako przykład takiej osoby Rossabi wskazał panią Sanjaasürengiin Oyuun. Jest to wnuczka Rosjanina Simukowa, naukowca, geografa zamordowanego w czasie czystek w latach 30-tych. Wykształcenie zdobyła w Pradze, gdzie ukończyła geochemię (kierunek zajmujący się historią Ziemi z geologicznego punktu widzenia). Studiowała także w Cambridge. (Rossabi nie wspomniał swoim słuchaczom na wykładzie, że po studiach Oyuun podjęła pracę we wspomnianej korporacji Rio Tinto). Oyuun zajęła się polityką po zamordowaniu jej brata, jednego z opozycjonistów wobec rządzącej Mongolią niemal cały czas postkomuny. W 2012 roku założona przez nią partia weszła do koalicji rządzącej i sama Oyuun została ministrem środowiska.

I to już koniec streszczenia wykładu Rossabiego o współczesnej Mongolii, który w całości jest do odsłuchania tutaj:

https://www.youtube.com/watch?v=yCnm-0ft88Q

Dyskusyjne jest przedstawienie przez Rossabiego tzw. rewolucji mongolskiej w 1921 r. Przywódców komunistycznych z Mongolii trudno jest nazwać nieświadomymi niczego patriotami, którzy poprosili o pomoc bolszewików, bo mieli już dosyć Chińczyków i białych Rosjan. Chorlogijn Czojbalsan, nazywany "Mongolskim Stalinem", w latach 1914-1917 uczył się w gimnazjum w Irkucku, nie potrzebował więc mongolskiego tłumaczenia, żeby czytać Marksa, wiedział też na pewno dobrze, czym jest bolszewizm. Inni przywódcy mongolskiej rewolucji utrzymywali kontakty z konsulatami Rosji i Stanów Zjednoczonych (Dogsomyn Bodoo był nawet pracownikiem rosyjskiego konsulatu). Jest bardzo prawdopodobne, że przywódcy ci nie tyle "coś postanowili", jak przedstawia to Rossabi, ale zostali wytypowani do odegrania konkretnych ról podczas rewolucji.

Od wykładu Rossabiego minęło już ponad dwa lata i jego nadzieje na to, że ludzie tacy jak Oyuun będą decydować w Mongolii nie spełniły się. Wybory w czerwcu 2020 r. wygrała zdecydowanie po raz kolejny postkomunistyczna Mongolska Partia Ludowa. Ani Oyuun ani nikt z jej partii nie zdobył mandatu w 76-osobowym Wielkim Churale Państwowym.

Morris Rossabi, urodzony w 1942 roku w Aleksandrii w Egipcie, znany jest przede wszystkim jako specjalista od imperium mongolskiego Czyngis-chana i Kubilaj-chana. Na ten temat można posłuchać innych jego wykładów, z których najbardziej obszerny wygłosił na Uniwersytecie Stanu Kalifornia w San Bernardino:

https://www.youtube.com/watch?v=FGXdrVBVL10&t=1133s

Krótsza wersja wykładu na ten sam temat (mimo innego tytułu), ze szczególnym uwzględnieniem relacji Mongołów z Persami:

https://www.youtube.com/watch?v=2xQRP1bprx4

Pewne wątki powtarzają się w wykładach Rossabiego. Lubi on opowiadać anegdotę, jak to znany dziennikarz Robert Krulwich przeprowadził z nim 2-godzinny wywiad na temat Czyngis-chana. Rozmawiali między innymi na temat śmierci mongolskiego wodza. Rossabi uważa, że Czyngis-chan zmarł śmiercią naturalną lub w następstwie rany odniesionej na polu bitwy. Krulwich domagał się od Rossabiego jakiejś barwnej ciekawostki na temat śmierci Czyngis-chana. Rossabi stwierdził, że owszem, jest taka dosyć fantastyczna historia, że Czyngis-chan został zamordowany przez kochankę, wdowę po zabitym wrogu. Ukryła ona nóż w własnej waginie i zamordowała go podczas stosunku. Z całego wywiadu z Rossabim Krulwich umieścił w swoim programie tylko historię o nożu w waginie. Po nadaniu audycji Rossabi obawiał się, że jego akademiccy koledzy potraktują go jako człowieka perwersyjnego i wysnuł wniosek, że z dziennikarzami trzeba uważać.  

Rossabi lubi też podczas wykładów żartować sobie ze swojego siedzącego trybu życia, kuchni mongolskiej i tuszy chana Kubilaja. W wykładach o imperium mongolskim Rossabi postanowił pokazać to państwo jako łączące ludzi i przekazujące zdobycze cywilizacji. Szczególnie ważne jego zdaniem było podbicie przez Mongołów muzułmańskiej Persji - Persowie byli w XIII wieku przodownikami w dziedzinie astronomii, medycyny i historiografii. Kontrowersyjna jest występująca u Rossabiego skłonność do bagatelizowania militarnych talentów Czyngis-chana. Historyk twierdzi, że Czyngis nie był militarnym geniuszem. Może nie był aż geniuszem, ale w wydanej przez Klinikę Języka książce Wacława Zatorskiego "Wojny Czyngis-chana" są pokazane na konkretnych przykładach jego skuteczne manewry przeprowadzane podczas bitew. To wskazuje, że zdolności wojskowe Czyngis-chana też były ważnym elementem sukcesu. Tak jak ważnym elementem sukcesu było to, o czym mówił podczas wykładów Rossabi: tworzenie więzi łączących różne plemiona Mongołów, sprawne administrowanie przy pomocy lojalnych urzędników, którzy byli dobierani na podstawie kompetencji, wykorzystywanie kapłanów różnych wyznań do zapewnienia sobie posłuszeństwa podbitej ludności. Rossabi polemizuje z popularnym poglądem, że chanowie mongolscy byli tolerancyjni, jest zdania, że ich polityka wobec religii miała cele praktyczne - chodziło o poparcie ze strony kapłanów w różnych krajach.

Sprawa wielokrotnie poruszana w "Szkole Nawigatorów" - stworzenie przez Mongołów ogromnej strefy otwartej dla handlu, jest niestety przez Rossabiego potraktowana trochę marginalnie. Wspomina wprawdzie o wielkim znaczeniu handlu dla Mongołów, o odbudowie dróg, mostów i szlaków handlowych, o tym, że chanowie podnieśli społeczny status kupców i rzemieślników w Chinach. Ale sprawy te były omówione, niezbyt zresztą obszernie, jedynie podczas wykładu na uniwersytecie w San Bernardino. W przypadku innych wykładów Rossabi zbytnio wcielił się w rolę popularyzatora historii, dla którego ważniejsze od odbudowy szlaków handlowych były wielki brzuch chana Kubilaja, alkoholizm późniejszych chanów i dziwne nakrycia głów mongolskich kobiet.

https://en.wikipedia.org/wiki/Oyu_Tolgoi_mine

https://en.wikipedia.org/wiki/Sanjaas%C3%BCrengiin_Oyuun

https://pl.wikipedia.org/wiki/Chorlogijn_Czojbalsan

https://en.wikipedia.org/wiki/Khorloogiin_Choibalsan

https://pl.wikipedia.org/wiki/Dogsomyn_Bodoo

https://en.wikipedia.org/wiki/Dogsomyn_Bodoo

 

 

---

tagi: mongolia  czyngis-chan  morris rossabi  kubilaj-chan  oyu tolgoi 

	zw
	29 października 2020 17:43

31     1736    11 zaloguj sie by polubić