Zdaję sobie sprawę, że nawet dla czytelników Szkoły Nawigatorów Janusz Kurtyka może się wydawać postacią kontrowersyjną. Dla jednych podejrzany może wydać się order, który dostał od państwa ukraińskiego. Kto inny może go uważać za lustratora niszczącego ludzi na zlecenie żoliborskich socjalistów. Jeszcze ktoś inny może mu stawiać zarzuty związane z moralnością. Ale nikt nie jest doskonały, a Kurtyce udało się zdziałać całkiem sporo, mimo, że nie było mu dane zbyt wiele czasu. 

Jego rodzice pochodzili z Radłowa niedaleko Tarnowa, ojciec był inżynierem, matka pracowała w administracji. Uczył się w III Liceum Ogólnokształcącym w Nowej Hucie. Intensywnie trenował siatkówkę i sporty walki. Podczas konkursu wiedzy o Krakowie poznał historyka Andrzeja Nowaka. W 1979 r. zaczął studiować historię na Uniwersytecie Jagiellońskim.  Chciał równocześnie studiować archeologię, ale po legalizacji "Solidarności" zaczął działalność opozycyjną i zabrakło mu czasu na studia na drugim kierunku.   

Działając po wprowadzeniu stanu wojennego w nielegalnym Niezależnym Zrzeszeniu Studentów starał się wykorzystywać wiedzę na temat Związku Walki Zbrojnej i AK. Napisał nawet poradnik "ABC Konspiratora". Stworzył niezależną od NZS grupę opozycyjną w Nowej Hucie. Grupa między innymi wytwarzała kolce rzucane przed samochody milicyjne podczas demonstracji. Jego pomysłem było skonstruowanie urządzeń podsłuchowych, umożliwiających odbiór radiostacji milicyjnych. Grupa została rozwiązana, kiedy jeden z kolegów przyznał się do podpisania zgody na współpracę z SB. W czasie działalności opozycyjnej Kurtyka poznał między innymi Jana Rokitę i Ryszarda Terleckiego. Kurtyka-historyk równolegle prowadził badania jako mediewista zatrudniony w Polskiej Akademii Nauk i wykłady na podziemnym uniwersytecie. Po jednym z wykładów, o represjach wobec organizacji niepodległościowych po II wojnie światowej, kiedy wymieniał osoby uwięzione, jeden z uczestników wykładu wstał i potwierdził jego słowa, mówiąc „tak było, a z tymi ludźmi to ja siedziałem, z Jamonttem-Krzywickim i z innymi”.     

Człowiekiem, który pochwalił wykład Kurtyki był Stanisław Mandecki, jeden z przywódców antykomunistycznej organizacji młodzieżowej "Orlęta" z Rudnika nad Sanem z lat 40-tych. Organizacja, założona przez licealistów i gimnazjalistów liczyła kilkaset osób, a jej wpływy sięgały po Łańcut. Po rozbiciu organizacji przywódcy byli przekonani, że zostaną skazani na karę śmierci, ale dostali po 15 lat. 

Kurtyka zaprzyjaźnił się z Mandeckim i dzięki jego pośrednictwu wszedł w środowisko Żołnierzy Niezłomnych (Wyklętych przez utrwalaczy władzy ludowej), szczególnie tych związanych ze Zrzeszeniem Wolność i Niezawisłość. To był początek pracy, którą Kurtyka wykonywał już do końca życia - ujawniania niewygodnej dla ludzi Moskwy w Polsce prawdy o latach powojennych.  Oczywiście jego działalność nie uszła uwagi SB. Służba Bezpieczeństwa próbowała go zwerbować obiecując zwolnienie z rocznej służby wojskowej, którą miał odbyć po zakończeniu studiów. Nie zgodził się i dlatego w 1987 r., cztery lata po zakończeniu studiów trafił do wojska. W Szkole Podchorążych przy 37 Pułku Artylerii sprawiał przełożonym problemy. Jak pisze jego biograf Filip Musiał, Kurtyka "był inicjatorem protestu dwunastu podchorążych, którzy nie wzięli udziału w obowiązkowym głosowaniu w referendum dotyczącym tzw. drugiego etapu reformy gospodarczej". Po tym proteście rozmowę dyscyplinującą przeprowadzili z nim dowódca szkoły, dowódca pułku i zastępca dowódcy dywizji do spraw politycznych. Resztę służby odbył w 42 Zmechanizowanym Pułku Piechoty w Żarach i 11 Dywizji Pancernej w Żaganiu. Potem wrócił na kilkanaście lat do pracy w PAN. 

W 2000 roku prezes Instytutu Pamięci Narodowej Leon Kieres powołał go na stanowisko dyrektora Oddziału IPN w Krakowie. Mogła zaważyć na tym stara znajomość z Janem Rokitą. Prezes Kieres był człowiekiem Unii Wolności, a następnie Platformy Obywatelskiej, podobnie jak Rokita. Od tego momentu zaczyna się najważniejsze 10 lat w życiu Janusza Kurtyki. Kierowany przez niego Oddział IPN jako pierwszy uruchomił własną serię wydawniczą, zaczął publikować własny dodatek w lokalnym "Dzienniku Polskim", jako pierwsza jednostka IPN organizował wystawy plenerowe. Krakowski Oddział zatrudniał bardzo wiele osób młodych, z czystą kartą, nie uwikłanych w sprawy związane z czasami PRL. Kurtyka nie preferował osób z rodzin "resortowych", tak jak działo się to przy zatrudnianiu do wielu innych państwowych instytucji.  W 2005 roku, kiedy powstanie koalicji PO-PiS było nadal realne, w konkursie na prezesa IPN Kurtyka jednym głosem pokonał kontrkandydata - Janusza Krupskiego.  Janusz Krupski był znacznie bardziej zasłużonym działaczem podziemia niż Kurtyka, ale trudno sądzić, żeby mógł na tym stanowisko zdziałać więcej. Kurtyka, jak to często w Polsce się dzieje, zabrał ze sobą do Warszawy sporo osób, z którymi współpracował w Krakowie. Ale to akurat wyszło IPN-owi na dobre, bo mimo 8 lat rządów PO nie udało się Instytutu całkowicie rozbroić. 

Na stanowisku prezesa IPN Kurtyka kładł nacisk na działalność wydawniczą, edukacyjną. Stworzył zespół, który apelował do samorządowców o zmiany nazw ulic, nazwanych ku czci osób związanych z reżimem komunistycznym. Zabiegał o ustanowienie dnia pamięci Żołnierzy Wyklętych i dopiął swego. W początkach 2010 r. wiedział już, że pierwsze obchody tego dnia odbędą się w 2011 r. Jeśli mowa o działaniach Kurtyki na stanowisku prezesa, trzeba skomentować sprawę jego politycznego związku z PiS-em. Jeśli ktoś ma zastrzeżenia do tego, że Kurtyka nie do końca był apolitycznym urzędnikiem i faktycznie związał się z tą partią, to niech odpowie na pytanie - z kim miał się sprzymierzyć, żeby osiągnąć swoje cele - upamiętnienie ludzi podziemia antykomunistycznego, zmianę oceny okresu PRL, pozbycie się mentalności niewolniczej i pototalitarnej, tytułowe działanie "tak jakby powstanie warszawskie zwyciężyło"? Z PSL-em, SLD, Samoobroną? Wolne żarty. Z PO? Znajomy Kurtyki Jan Rokita poszedł w odstawkę i partia PO zaczęła walczyć z IPN-em i pod dyktando Michnika bronić ludzi uwikłanych w PRL. Kurtyka nie miał wyboru. Zyskał uznanie braci Kaczyńskich, a Lech widział w nim przyszłego prezydenta Polski. Nie wszystko między nim a braćmi układało się dobrze. Nie odpowiadała mu sytuacja, kiedy to po nowelizacji ustawy lustracyjnej w 2007 r. IPN zyskał uprawnienia lustracyjne. Do roli lustratora wcale się nie palił. Wolał, aby IPN pozostał instytucją naukowo-badawczą, edukacyjną i śledczą. W 2006 r. Kurtyka tak wypowiadał się o sytuacji związanej z udostępnianiem teczek z IPN:

    […] Na naszych oczach rozgrywa się wielki spektakl medialny, w którym to spektaklu na pokrzywdzonych wyrastają ci, którzy byli agentami. Spektakl, w którym szuka się za wszelką cenę uzasadnień dla ich roli i powodów, dla których znaleźli się po tamtej stronie barykady. My wszyscy w Instytucie Pamięci Narodowej wciąż jednak pamiętamy o jednym: pokrzywdzonymi w okresie PRL byli ci, którzy byli poddawani represjom, ci, na których zbierano materiały, ci, którzy byli obiektem działań zarówno oficerów SB, jak i zwerbowanych przez tych oficerów agentów. Agenci współpracujący z bezpieką nie byli pokrzywdzonymi ".

Nie będę rozważał okoliczności śmierci Janusza Kurtyki 10 kwietnia 2010 roku. Popieram zdanie niektórych tutejszych komentatorów, że nie wiemy, co wtedy naprawdę się zdarzyło. Zuzanna Kurtyka przytaczała rozmowę, podczas której zapytała męża, dlaczego nie jeździ do Rosji. Miał odpowiedzieć, że pewnie by z tej Rosji nie wrócił. Jego złe przeczucia okazały się słuszne. Dlaczego jednak zdecydował się pojechać? Być może sądził, że towarzysząc Prezydentowi będzie bezpieczny. Czy zdawał sobie sprawę, że jego działalność w IPN jest groźna nie tylko dla wpływów rosyjskich w Polsce, ale w ogóle dla wszystkich, którzy starają się utrzymać Polskę w stanie bezwładu? Warto zauważyć, że w dłuższej perspektywie to nie Rosja skorzystała najbardziej na tym, co zdarzyło się 10 kwietnia 2010 r.  Zgadzam się z Gospodarzem, że Rosja nie jest czynnikiem samodzielnym.

Agentura szkodziła Kurtyce nawet po śmierci. Pierwotnie miał zostać pochowany w Panteonie Narodowym w podziemiach kościoła św. Piotra i Pawła. Profesor Franciszek Ziejka, pomysłodawca Panteonu, były rektor UJ, zablokował ten pochówek, zapewne w imieniu całego uwikłanego we współpracę ze służbami PRL Krakówka. Pretekstem było to, że nie powstała jeszcze kapituła przyznająca miejsca w Panteonie. Ostatecznie miejscem spoczynku Janusza Kurtyki stał się Cmentarz Rakowicki.   

http://www.januszkurtyka.info/component/content/article?id=83 

https://pamiec.pl/ftp/pamiec_ebooki/RZECZPOSPOLITA_WOLNYCH_LUDZI.pdf  

	zw
	2 listopada 2019 20:07