Czasem w Szkole Nawigatorów pojawiają się opinie, że Europa schodzi na psy, albo zdycha.  Ale wygląda na to, że w Europie następuje raczej wymiana ludności. Szczególnie widać to w Wielkiej Brytanii, gdzie co roku przybywają spoza Europy setki tysięcy ludzi. I wygląda na to, że rządzący nie mają zamiaru tego zjawiska ograniczyć. Premierem Wielkiej Brytanii jest jak wiadomo, Hindus z pochodzenia, Rishi Sunak, deklarujący się jako wyznawca hinduizmu. Burmistrzem Londynu jest polityk pochodzenia pakistańskiego, muzułmanin Sadiq Khan. Premierem Szkocji jest również Pakistańczyk z pochodzenia i również muzułmanin Humza Yousaf. A od marca 2024 premierem Walii jest urodzony w Zambii Vaughan Gething. W związku z nim było trochę szumu, że jest to jakoby pierwszy czarnoskóry premier kraju europejskiego, choć tak naprawdę jest on Mulatem - synem Zambijki i białego Walijczyka, który pojechał do Zambii pracować jako weterynarz. Od czasu zabicia przez policję amerykańską w 2020 roku narkomana i wielokrotnego przestępcy George'a Floyda i związanego z tym wydarzeniem rozwoju ruchu Black Lives Matter angielscy piłkarze klękają przed niektórymi meczami na znak protestu przeciwko rasizmowi. Od 2020 roku zdarzały się w Wielkiej Brytanii ataki na pomniki przedstawicieli Imperium Brytyjskiego i handlarzy niewolnikami - malowanie ich sprayem, a nawet usuwanie.

Historyk brytyjsko-australijski Harry Gregor Gelber nie dożył tych wydarzeń, bo zmarł w 2017 r. Bronił on w swoich książkach funkcjonariuszy Imperium Brytyjskiego. Jego prace były publikowane, kiedy "mądrość etapu" była trochę inna. Gelber zajmował się tematyką chińską i jego mottem zdawało się być "Dosyć kajania się przed Chińczykami". Bronił brytyjskich polityków nawet w sprawach, które wydawały się nie do obrony, takich jak brytyjska odpowiedzialność za tak zwaną wojnę opiumową. Chciałbym przytoczyć spore fragmenty tekstu "Chiny jako ofiara? Wojna opiumowa, której nie było": u, który H.G. Gelber opublikował w Centrum Studiów Europejskich uniwesytetu Harvarda.     

Centrum Studiów Europejskich uniwersytetu Harvarda może budzić naszą podejrzliwość, bo publikuje tam niejaki Radosław Sikorski.

Oczywiście nie znaczy to, że należy odrzucać wszystko co pochodzi z tego źródła. H.G. Gelber tak zaczyna swój tekst o wojnie opiumowej:

Niemal powszechnie uważa się, że wojna angielsko-chińska z lat 1840-1842, tak zwana "wojna opiumowa" była wywołana przez brytyjską imperialną zachłanność i determinację, żeby sprzedawać coraz więcej do Chin. To przekonanie jest błędne. Brytyjczycy zaczęli wojnę z powodu chińskich gróźb militarnych pod adresem bezbronnych brytyjskich cywilów, w tym kobiet i dzieci, ponieważ Chiny odmówiły negocjacji na warunkach dyplomatycznej równości i ponieważ Chiny odmówiły otwarcia innych portów niż Kanton dla handlu, nie tylko z Brytanią, ale z każdym. Przekonanie o brytyjskiej winie przyszło później, jako część chińskiej długiej wyliczanki przykładów rzekomej zachodniej "eksploatacji i agresji". (....)

Mamy do czynienia z wielkim i rosnącym znaczeniem Chin w międzynarodowym handlu i finansach. Widoczna jest energia i dynamizm narodu chińskiego. Ale równocześnie pojawia się szeroko rozpowszechnione przekonanie, że Chiny były niesprawiedliwie gnębione i eksploatowane przez Zachód, w sposób zasługujący na zadośćuczynienie. Początki tego poglądu sięgają XIX wieku i czasów długotrwałego upadku ostatniej dynastii cesarskiej, Qing. Głównym punktem oskarżenia jest postępowanie Wielkiej Brytanii przed, podczas i po konflikcie angielsko-chińskim z lat 1840-1842, czyli tak zwanej wojnie opiumowej.

Gelber stwierdza, że genialnym zagraniem propagandowym było przyjęcie określenia "wojna opiumowa". Nazwa ta wpływa na postrzeganie tych wydarzeń, które obecnie są traktowane jako część krzywd wyrządzonych przez brytyjskie mocarstwo kolonialne. Oto jak Gelber streszcza współczesną narrację głównego nurtu, narrację "świata" na temat wojny opiumowej:

Podczas gdy Chiny nie zrobiły Wielkiej Brytanii krzywdy, Brytyjczycy w sposób nieuzasadniony najechali Chiny. Brytyjczycy chcieli rozszerzyć swoją władzę imperialną i sprzedawać więcej towarów, szczególnie opium, którego importowania Chińczycy próbowali zabronić, podczas gdy Brytyjczycy i tak je sprzedawali i przemycali na teren Chin. Innymi słowy, to był przypadek (...) imperialistycznej brytyjskiej chciwości, próbującej wymusić na Chińczykach konsumpcję opium.

Świat nie ma racji. Brytyjska decyzja o rozpoczęciu wojny miała całkiem inne przyczyny.

Po pierwsze, opium. W Chinach to był normalny towar używany i sprzedawany od wieków, na długo przed wojną z 1840 roku. Dopiero pod koniec lat 90-tych XVIII wieku chiński dwór zaczął się martwić jego wzrastającym i intensywnym spożyciem. W latach 20-tych XIX wieku zaczął poważnie zakazywać importu opium, chociaż zakazy całkiem zawiodły, jeśli chodzi o kwestię powstrzymania Chińczyków od uprawiania lub kupowania opium we wzrastających ilościach. Jeszcze w mniejszym stopniu dwór był w stanie powstrzymać chińskich obywateli, kupców, gangi i hordy urzędników, którzy ignorowali zakazy i przemycali opium do kraju. Nawet wyżsi urzędnicy odpowiadający za ochronę wybrzeża stali się naprawdę bogaci dzięki przemytowi lub łapówkom przemytników. W późnych latach 30-tych XIX w. najwyżsi doradcy cesarza debatowali czy będzie lepiej wymusić prohibicję opium, czy zalegalizować, regulować i opodatkować handel. Dopiero w 1838-1839 cesarz w końcu zdecydował o prohibicji i użyciu przymusu i wysłał (...) komisarza Lina żeby te działania nadzorował.

Gelber omawia następnie problemy związane z opium z punktu widzenia chińskiego dworu cesarskiego. Osoby zażywające opium ponosiły szkody na zdrowiu i zmniejszała się ich zdolność do pracy. Na dworze cesarskim panowało przekonanie, że srebro płacone zagranicznym kupcom za opium opuszcza Chiny. Skutkiem miał być wzrost cen srebra i zubożenie ludności, która płaciła podatki w srebrze. Rezultatem wzrostu cen srebra były niepokoje społeczne.

Gelber jest przekonany, że było odwrotnie, że to niepokoje społeczne prowadziły do wzrostu cen srebra. Pisze o tym tak:

Lata 20 i 30 XIX wieku były czasem społecznego niepokoju i zakłóceń w chińskim cesarstwie, z różnymi grupami rebelianckimi pojawiającymi się od czasu do czasu, szczególnie na południu. W takim czasie to normalne, że niektórzy ludzie używają opium, żeby złagodzić stres, tak jak nowoczesny świat używa Valium. Takie podejście do sprawy mógłoby pomóc w wyjaśnieniu zaskakującego wzrostu sprzedaży opium w Kantonie pod koniec lat 20-tych XIX wieku (...) Handel, czy też przemyt nie był w żaden sposób ograniczony do Kantonu (współczesne Guangzhou), ale odbywał się poprzez dziesiątki kanałów przerzutowych wzdłuż wybrzeża. To jest nie do uwierzenia, że centralne władze chińskie, które do chwili obecnej nie mają wiarygodnych statystyk na temat większości aspektów chińskiej ekonomii, miały więcej niż mglistą świadomość tego, co się dzieje, nie mówiąc o dokładnych statystykach o handlu opium i jego wpływie na podaż srebra. To, co może być nieco bardziej wiarygodne, to liczby przesyłek opium do Chin z Indii i być może Turcji. (...) Dostępne szacunki sugerują, że w 1800-1801 jakieś 4570 skrzyń z opium było wysłane z tych źródeł do Chin. Dwadzieścia lat później w latach 1820-1821 suma była prawie taka sama: 4244 skrzynie. W latach 1830-1831 ilość nagle uległa zwielokrotnieniu, do 18956 skrzyń i w 1838-1839, w przededniu wojny, nawet ta liczba się więcej niż podwoiła do 40 200 skrzyń.

Pytanie brzmi: dlaczego?

To jest oczywiste, że jeśli taki narkotyk jest dostępny, niektórzy ludzie będą z nim eksperymentowali, a niewielka część się uzależni, ale najbardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem takiego wysokiego popytu może być używanie opium do złagodzenia różnorakiego stresu osobistego i społecznego. Wydaje się trudne wyjaśnienie w inny sposób co najmniej dziesięciokrotnego zwielokrotnienia konsumpcji w ciągu zaledwie 20 lat.

Niezależnie od tego, czy ta hipoteza jest prawdziwa, jest inny i równie ważny czynnik - handel herbatą. Wiemy, że dużo (być może większość) srebra, które kupcy zarobili na sprzedaży opium było natychmiast znowu wydawane na zakup herbaty, na którą był ogromny popyt w Anglii. (...) Skoro miały rzeczywiście miejsce społeczne niepokoje, a nawet zamieszki, sporo srebra zarobionego przez miejscowych, czy za herbatę, czy za cokolwiek innego, zniknęło bez uwzględnienia w oficjalnych rozliczeniach. To było całkiem normalne, że Chińczycy zakopywali i chowali wartościowe rzeczy i pieniądze w czasach niepokojów. Srebro z pewnością mogłoby być ukryte w ten sposób. (...). Zjawisko ukrytych precjozów powtarzało się wiele razy, podczas upadku dynastii Ming, podczas powstania Taipingów po 1850, znowu podczas niepokojów i powstania bokserów w latach 90-tych XIX wieku, żeby nie wspomnieć wielu opowieści o torturach, którym poddawano właścicieli ziemskich we wczesnych latach władzy chińskich komunistów, które to tortury miały ich zmusić do ujawnienia miejsca przechowywania kosztowności.

To wszystko sugeruje, że władze cesarskie mogły mieć rację, wykrywając wycofanie srebra z obrotu w Chinach, ale nie miały racji sądząc, że cała ta wycofana ilość, lub nawet większość została wyeksportowana i że zagraniczni handlarze opium byli odpowiedzialni za konsekwencje ekonomiczne wewnątrz Chin. To nie zmienia faktu, że władze chińskie, wtedy i potem, wierzyły, że to opium i handel opium spowodowały konflikt z Brytyjczykami. Także w tej sprawie władze chińskie nie miały racji.

Hodowla i sprzedaż opium były całkowicie legalne. W 1840 i jeszcze przez wiele dekad, hodowla, sprzedaż i używanie opium były całkowicie legalne w takich miejscach jak Turcja. Persja i (Brytyjskie) Indie. (...) w latach 30-tych i 40-tych XIX w opium z monopolu brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej w Bengalu było całkiem normalnie wystawiane na aukcje w Kalkucie i wysyłane w różne miejsca, na przykład do Holendrów w Indiach Wschodnich. Opium było legalne w samej Wielkiej Brytanii, która importowała jakieś 200 tysięcy funtów z Indii w tym samym 1840 roku. Opium pozostawało w normalnym użyciu, szczególnie w formie laudanum, i było używane przez wielu wybitnych Brytyjczyków i Europejczyków, w tym premiera Gladstone'a w Wielkiej Brytanii i księcia Bismarcka w Niemczech, było otwarcie sprzedawane rodzinom żołnierzy rannych w I wojnie światowej, a ślady laudanum mogły znajdować się w lekarstwach na przeziębienie dostępnych bez recepty aż do lat 50-tych XX w. W rzeczy samej, ani we Wielkiej Brytanii, ani w Ameryce nie było praw przeciwko opium, czy jakimś innym narkotykom przez wiele dziesięcioleci po wojnie 1840-1842. Sytuacja Brytyjczyków w Kantonie i Londynie była zatem skomplikowana. Nie było powodu ingerować w hodowanie lub handel opium w Indiach, czy wstrzymywać eksport stamtąd. (...)

To prawda że z czasem handel opium zyskał wielkie znaczenie dla Brytyjczyków, z dwóch powodów, Cła i podatki nakładane na handel stały się kluczowe dla finansowania brytyjskich Indii. A ponieważ nie było wiele towarów, które Chińczycy chcieli kupić od Brytyjczyków, opium dostarczało dużo oszczędności niezbędnych dla kupowania chińskiej herbaty, na którą Brytania rozwinęła nienasycony apetyt. W latach 60-tych XVII wieku Brytania zaimportowała jakieś dwa funty herbaty, do lat 80-tych XVIII wieku import wzrósł do wartości 15 milionów funtów, a do 1830 do 30 milionów, Jakkolwiek jest to także prawdą, że w żadnym momencie brytyjski rząd lub jego oficjalni i nieoficjalni przedstawiciele wewnatrz i na zewnątrz Chin nie popierali przemytu opium na chińskim wybrzeża i nie udzielali mu pomocy czy ułatwień. (...)

Podczas gdy Chińczycy oczekiwali od zagranicznych przedstawicieli ( w tym od przedstawicieli brytyjskiego rządu), aby trzymali swoich rodaków w ryzach, parlament w Londynie był całkowicie niechętny egzekwowaniu chińskich praw wobec obywateli brytyjskich na chińskiej ziemi. Zabezpieczenie chińskiego wybrzeża było oczywiście sprawą samych Chin. Żaden brytyjski minister czy przedstawiciel nie kwestionował prawa Chin do kontrolowania swoich własnych wybrzeży czy granic i do decydowania, co powinno być importowane a co wyłączone z importu.

Nawet przymusowa konfiskata przez Chińczyków zapasów opium zarządzanych przez kupców z Kantonu nie przyniosła wrogiej reakcji z Londynu. Kiedy wieści o nakazie konfiskaty z 18 marca 1839 wobec kupców dotarły do Londynu, nie było reakcji. Dopiero we wrześniu Londyn się zaniepokoił, po otrzymaniu depeszy z Kantonu z 29 maja, związanej z militarnymi groźbami wobec bezbronnych brytyjskich cywilów. Dopiero wtedy wielki brytyjski minister spraw zagranicznych lord Palmerston zaczął mówić o działaniach militarnych. Odczucia opinii publicznej przerodziły się w złość i oburzenie pod koniec 1839 roku, kiedy pojawiły się kolejne doniesienia o kupcach z rodzinami, którzy musieli szukać schronienia na brytyjskich statkach kupieckich na morzu, pozbawieni (przynajmniej oficjalnie) zaopatrzenia w żywność i wodę z brzegu. Kiedy nieco ubarwione doniesienia dotarły do Londynu - o angielskich kobietach i dzieciach będących obiektem pogróżek chińskich żołnierzy, wzbudziło to prawdziwą furię. W brytyjskiej polityce problemem przestało być opium - w której to sprawie wielu ludzi sympatyzowało z Chinami - ale niewinni mężczyźni, kobiety i dzieci, którym grozili uzbrojeni chińscy żołnierze. To prawda, że był także inny czynnik. Brytyjski superintendent w Kantonie obiecał kupcom rekompensatę za przymusowe oddanie opium komisarzowi Linowi. To oznacza, że wartość opium była w rzeczywistości gwarantowana przez brytyjski rząd. Ponieważ gabinet w Londynie nie mógł we właściwy sposób wyprzeć się swojego własnego superintendenta, kapitana Charlesa Eliota, musiał próbować znaleźć jakieś 2 miliony funtów, których nie miał.

W dalszej części artykułu Gelber stwierdza, że nie było możliwe zwrócenie się do Izby Gmin o wygospodarowanie środków pieniężnych na rekompensaty dla handlarzy opium. Bardziej realne było wywarcie presji militarnej. Zdaniem Gelbera jeszcze ważniejszymi sprawami dla Palmerstona i rządu w Londynie mogły być sprawy związane z równością państw i suwerennością. Przełomowym momentem miało być odebranie w 1834 roku Kompanii Wschodnioindyjskiej nadzoru nad kupcami w Kantonie i przekazanie go urzędnikowi wyznaczanemu przez Koronę brytyjską i rząd. Gelber pisze dalej:

Londyn, bardzo świadomy, że tak niedawno pobił Napoleona Bonaparte i że posiada największą marynarkę na świecie, kategorycznie odrzucał chińskie naleganie, żeby brytyjski przedstawiciel (...) mógł komunikować się z lokalnymi chińskimi urzędnikami tylko pośrednio i w drodze petycji, a nie na warunkach równości dyplomatycznej.

Chińskie ograniczenia w handlu powodowały irytację (...). Jednak Brytyjczycy, podobnie jak wszyscy inni, byli oszołomieni perspektywą wejścia na nieograniczony rynek chiński (...). Zatem chcieli więcej portów otwartych dla handlu i odpowiednich stosunków dyplomatycznych w Pekinie. O to prosiła misja lorda Macartneya jeszcze w latach 1793-1794. To uczyniłoby sprzedaż opium znacznie mniej potrzebną, między innymi dzięki zwiększeniu brytyjskich dochodów. Przede wszystkim, wolny handel stawał się imperatywem moralnym. Kilkanaście lat później brytyjskim urzędnikiem w Chinach był Sir John Bowring. Gorliwy chrześcijanin, z dobrymi powiązaniami w kręgach radykalnych w Londynie, ukuł powiedzenie: "Wolny handel to Jezus Chrystus i Jezus Chrystus jest wolnym handlem". Prawdziwym problemem dla Brytyjczyków stało się nie opium, ale jurysdykcja, w ostatecznym rozrachunku suwerenność, ekspansja handlu i nie najmniej ważne bezpieczeństwo mężczyzn, kobiet i dzieci -obywateli brytyjskich, którym grożono, których ubezwłasnowolniono i więziono bez oskarżenia czy procesu. 20 lutego 1840 r. lord Palmerston napisał do cesarza i równocześnie do dowódców sił brytyjskich wysłanych do Kantonu. Palmerston napisał, że o ile Chińczycy byli w pełni uprawnieni egzekwować ich edykty przeciwko opium, było czymś całkowicie innym karać niewinnych (czyli tych kupców, którzy nie handlowali opium) razem z winnymi i grozić odebraniem życia bez procesu. Siły brytyjskie miały domagać się zadośćuczynienia za zniewagi pod adresem urzędnika królowej Wiktorii w Kantonie i pod adresem Brytyjczyków, aby zapewnić otwarcie innych portów dla handlu, aby uzyskać porozumienie, aby Brytyjczycy i wszyscy inni mogli handlować w Chinach, aby zezwolono brytyjskim dyplomatom przybyć do Pekinu i portów.

Gelber opisuje trzydniową debatę w Izbie Gmin na temat Chin z kwietnia 1840 r. Stwierdza, że opozycja nie zajmowała się opium, tylko krytykowała fakt, że rząd doprowadził do kryzysu. Młody William Gladstone (przyszły premier) stwierdził, że wojna byłaby wyjątkowo niesprawiedliwym rozwiązaniem i że może okryć "ten kraj", czyli Wielką Brytanię trwałą hańbą. Ówczesny premier Palmerston odpowiedział, że decydowanie o tym, co powinno być importowane do Chin jest oczywiście sprawą Chin, podobnie jak patrolowanie wybrzeża. Ale działania chińskiego komisarza w Kantonie były niesprawiedliwe i można je porównać do rabunku. Wspólne siły morskie brytyjskie, amerykańskie i francuskie powinny w przyszłości stacjonować na chińskim wybrzeżu, żeby dbać o zachodnie interesy. Chociaż teraz zostały wysłane brytyjskie siły wojskowe, prawdopodobnie wystarczy demonstracja siły, aby brytyjskie żądania były spełnione bez dalszych działań.

Rząd wygrał głosowanie i wygrał znowu w izbie wyższej, Izbie Lordów. Tam zwycięzca spod Waterloo książę Wellington (...) zadeklarował, że podczas pół wieku służby publicznej nie zetknął się z obelgami i krzywdami tak bolesnymi jak te, które musieli znosić Brytyjczycy w Kantonie. Chińczycy zasługiwali na karę.

W takim przypadku, nawet zanim jakakolwiek zorganizowana wojskowa lub morska grupa zadaniowa mogła dotrzeć do Kantonu, pojedyncza fregata Royal Navy przybyła tam, aby chronić kupców i cywilów, (...) Nastąpiła wymiana ognia, kilka dżonek chińskiej marynarki zostało zatopionych i były ofiary. Kiedy przybyły siły ekspedycyjne, zaczęła się wojna.(...) W 1840 Brytyjczycy zajmowali się bardziej gadaniem niż wojowaniem. W styczniu 1841 r. doszło do lokalnego porozumienia (...) , ale oba rządy je odrzuciły. Londyn był zdania, że warunki i szczególnie zaproponowana rekompensata, były nieadekwatne. Cesarz chiński był wściekły z powodu propozycji, aby Brytyjczycy mieli w Chinach nawet niewielką bazę w postaci jałowej wyspy i aby handel w Kantonie został wznowiony. Potem była przerwa w działaniach wojennych z powodu zmiany rządu w Londynie i z powodu tego, że nowe władze zajmowały się katastrofą brytyjskiej kampanii w Afganistanie. (...) Dopiero potem wznowiono kampanię w Chinach. Tym razem to Chińczycy kierowali działaniami z dość niezwykłą niekompetencją i siły brytyjskie, często niewielkie, osiągnęły serię zwycięstw. Kiedy Brytyjczycy, posuwając się w górę Jangcy, byli bliscy zdobycia starej stolicy Chin, obie strony podpisały traktat w Nankinie. Na jego mocy Chiny zgodziły się, żeby otworzyć więcej portów, aby w każdym stacjonował zagraniczny konsul i aby urzędnicy chińscy i brytyjscy byli traktowani jak równi. Chińczycy mieli także zapłacić spore odszkodowanie i Brytyjczycy mieli dostać jałową (wówczas) skałę Hong Kongu, gdzie mogliby utrzymywać kupców pod kontrolą własnych sędziów.

Traktat nie wspominał o opium.

Już w 1841 roku, kiedy konflikt był w toku, John Quincy Adams, były (...) prezydent Stanów Zjednoczonych zauważył, że opium jest tylko incydentem w sporze, ale nie jest bardziej przyczyną wojny, niż wyrzucenie za pokład herbaty w Bostonie było powodem wybuchu rewolucji w północnej Ameryce... przyczyną wojny są (...) aroganckie i nieznośne pretensje Chin do utrzymywania stosunków handlowych z resztą świata nie na warunkach równej wzajemności, ale na obraźliwych i poniżających formach relacji między panem i wasalem.

Więc jak przyjął się pogląd, że to była "wojna opiumowa"?

Komisarz Lin i chińskie grupy rządzące generalnie biorąc, wtedy i potem, w ogóle nie widziały, że mogła być jakiś powód sporu inny niż opium i brytyjska handlowa chciwość i imperialna zachłanność. Jest to łatwiejsze do zrozumienia jeśli przypomni się zdumiewający stopień chińskiego braku zainteresowania i niezrozumienia o co chodzi w Wielkiej Brytanii, a zwłaszcza niezrozumienia prawa i ustroju. Komisarz Lin, człowiek wielkiej inteligencji i przenikliwości nie miał problemu z zarządzaniem relacjami z Brytyjczykami w Kantonie. Ale zrozumienie brytyjskiego rządu, jego struktur i motywów działania, było czymś innym. Na przykład listy Lina do królowej Wiktorii (które nigdy nie zostały dostarczone) są sformułowane w kategoriach, sugerujących, że Lin myślał, że ta młoda kobieta, która niedawno wstąpiła na tron i wkrótce potem wyszła za mąż, faktycznie prowadziła politykę zagraniczną w bardzo podobny sposób w jaki chiński cesarz dyktował politykę w Pekinie.

Co ważniejsze i także ogólniejsze, lata i dekady, które nastąpiły po wojnie z lat 1840-1842 przyniosły, z punktu widzenia Pekinu, długi katalog dalszych zachodnich (w tym brytyjskich) żądań i interwencji.

Gelber negatywnie odnosi się do prób ewangelizowania Chin przez misjonarzy, stwierdzając, że nie zawsze byli oni mile widziani przez Chińczyków i że byli oni naturalnymi społecznymi współzawodnikami chińskiej szlachty. Przypomina także wkroczenie angielsko-francuskiej armii do Pekinu w 1860 roku, obecność w Chinach zagranicznych firm, zwłaszcza kolejowych i wydobywczych, które zakłócały stosunki społeczne, a także roszczenia Zachodu na rzecz ustanowienia enklaw i stref wpływów poszczególnych państw. Gelber dodaje:

W tym kontekście, wojna z lat 1840-1842 stała się zaledwie jednym wpisem w długim katalogu zachodnich grzechów, które uczyniły Chiny niewinną ofiarą zagranicznej agresji i eksploatacji.

Co więcej, cała sprawa chińskiego odrodzenia i odbudowy stała się w drugiej połowie wieku XIX nierozerwalnie związana ze wzrostem patriotyzmu. Nacjonalizm stał się istotnym nurtem nie tylko w chińskiej odbudowie, ale także w transformacji tego, co było rachitycznym i zacofanym cesarstwem, w coś, co w strukturze zarządzania i organizacji społecznej, bardziej przypominało nowoczesne państwo narodowe. W tym kontekście obwinianie cudzoziemców stało się (i co istotne, pozostaje nadal w XXI wieku) ważnym i być może koniecznym sposobem mobilizowania narodu.

W Wielkiej Brytanii poglądy nie tylko na temat Chin, ale także działalności Wielkiej Brytanii w Kantonie uległy zniekształceniu. Zarówno tam, jak i w Stanach Zjednoczonych nastąpił przypływ moralnego oburzenia, nie ograniczającego się do spraw Chin. (...) miał miejsce rosnący samokrytycyzm dotyczący wpływu rozwijającego się kapitalizmu na pracowników i ich rodziny i sympatia dla uciskanych "słabeuszy" wszelkiego rodzaju. Rozwój socjalistycznych, czy nawet wczesnych antyimperialistycznych idei był także znaczący. Część z tych procesów była napędzana, szczególnie w sprawie Chin, przez wzrastającą liczbę misjonarzy, szczególnie protestantów, a w jeszcze większym stopniu nonkonformistów (chodzi tu o protestantów brytyjskich nie należących do kościoła anglikańskiego- przyp zw), którzy pisali i mówili z pasją o biedzie w Chinach i o sposobach w jakie opium i alkohol podminowywały chińskie społeczeństwo i trzymały Chińczyków z dala od Chrystusa. To był także okres, kiedy zachodnia profesja medyczna, głównie pod przewodnictwem Amerykanów stawała się potężną siłą regulującą życie społeczne. Siła ta, szczególnie w powiązaniu z kościołami, miała doprowadzić do prohibicji w Stanach Zjednoczonych kilkadziesiąt lat później. (...) Jednak wielkie antyopiumowe konferencje i ustalenia z lat 1880-1913 były całkowicie jałowe. Jałowymi w samej rzeczy miały się stać amerykańskie antyalkoholowe prohibicje. W samych Chinach sprawa opium szybko zmieniła charakter. W ciągu 16 lat od traktatu z Nankinu, Chiny zniosły restrykcje na import opium, nie tylko dlatego, że stały się nieistotne. W 1860 i tym bardziej w 1900, Chińczycy uprawiali wiele razy więcej opium niż Brytyjczycy, czy ktokolwiek inny mógł przywieźć.

Co więcej, robili to dalej, w coraz większym stopniu, praktycznie podczas wszystkich wojen i rewolucji XX wieku.

Tyle Harry G.Gelber. Muszę przyznać, że nie przekonał mnie, że wojny brytyjsko-chińskiej z lat 1840-1842 nie należy nazywać opiumową. W samym jego tekście jest wiele odniesień do opium. Nie udowodnił moim zdaniem, że faktycznie dla premiera Palmerstona ważniejszy był los brytyjskich cywilów w Kantonie czy sprawy "suwerenności i równości państw". Broniąc polityki Imperium Brytyjskiego w XIX wieku mimowolnie Gelber dokonał jej demaskacji. Można zastanowić się nad rolą owych "niewinnych" cywilów jako zakładników polityki brytyjskiej. Przykładem jak można komuś "wjechać do domu", a potem spodziewaną reakcję rozdmuchać jako straszliwe okrucieństwo jest powstanie Irlandczyków przeciwko angielskim i szkockim osadnikom w Ulsterze z 1641 roku. W heretyckich przekazach pisze się o stu tysiącach zabitych protestantów, ale są to - jak w przypadku wielu heretyckich przekazów - jedynie bajki nie mające nic wspólnego z rzeczywistością. Wracając do Chin i Gelbera, jego argumentacja, że wzrost dostaw opium z Indii do Chin w latach 30-tych XIX wieku można tłumaczyć "stresem społecznym" związanym z niepokojami społecznymi jest co najmniej dziwna. Nie podoba mi się też negatywna opinia Gelbera o chińskiej dynastii cesarskiej. Pisałem już tu kiedyś o modernizacyjnych próbach podejmowanych przez cesarstwo na początku XX wieku. Opinia Gelbera przypomina trochę marksistowskie schematy o "reakcyjnej monarchii". Można by jeszcze dłużej analizować sprzeczności i wątpliwe argumenty Gelbera, ale trochę nie o to mi chodziło, kiedy postanowiłem przytoczyć spore fragmenty jego artykułu. Na plus można mu zapisać, że próbował patrzeć szerzej na genezę wojny. Przy okazji tego nietypowego podejścia do wojny opiumowej warto się zastanowić, czy w Polsce nie patrzymy na historię Chin przez okulary Komunistycznej Partii Chin...  Wiele wyobrażeń ukształtowanych w PRL nadal trwa i kształtuje naszą wizję Chin i Azji. Na przykład wizja złych zachodnich interwentów, złego cesarza i dobrego ludu. Zachodnich interwentów nie mam zamiaru szczególnie bronić. Ale paradoksalnie w sprawie opium przeciwstawianie złego cesarza dobremu ludowi nie ma specjalnie sensu. Często to dwór cesarski walczył z opiumowym nałogiem, a ów rzekomo dobry lud często bronił swoich dochodów z upraw i sprzedaży. Rzecz jasna w historycznym matriksie Komunistycznej Partii Chin o tym się nie dowiemy. Tak jak nie dowiemy się o czymś, o czym napisał "postępowy" polski dziennikarz Wojciech Giełżyński w książce "Opiumowa dżungla" na temat narkotycznego Złotego Trójkąta w Azji Południowo-Wschodniej. Giełżyński podobnie jak Gelber nie jest z mojej bajki, ale przynajmniej napisał o mało znanym wątku:

Krążą nadal pogłoski, które w serii artykułów rozpuścił japoński dziennikarz Ochai, a potwierdził Wit Nimnual, gubernator tajlandzkiego Chiang Mai - jakoby Kokang i Wa (regiony w północnym Myanmar czyli Birmie - przyp. zw) pełniły rolę kanałów przerzutowych dla opium produkowanego w chińskiej prowincji Yunnan. Podobno Mao Tse-tung już w końcu lat czterdziestych zalecił rolnikom tej prowincji uprawę maku, zaś Czou En-lai w 1958 roku na tajnej naradzie w Wuhan powiedział, że wywóz morfiny i heroiny w dużych ilościach jest sprawą niezmiernie ważną, bowiem w ten sposób można osłabić zdolność bojową wroga, nie wdając się z nim w walkę.

Giełżyński co prawda skomentował: "Stopień prawdopodobieństwa tych doniesień nie jest wielki", ale na wszelki wypadek dodał: "...lecz brak także przesłanek, aby je kategorycznie zdementować.

Myślę, że stopień prawdopodobieństwa tych doniesień nie był taki niewielki. Co prawda komuniści chińscy na użytek wewnętrzny przeprowadzili wielką kampanię antynarkotykową po zdobyciu władzy w 1949 roku. Dla naiwnych miłośników państwowego przymusu wydaje się ona nawet wzorem do naśladowania. Inne jednak było podejście do własnego narodu, który komuniści mieli na zlecenie międzynarodowych gangów gospodarczych zagnać do fabryk, a inne wobec "wrogów", których można było demoralizować i niszczyć przy pomocy narkotyków. Czasy się jednak zmieniły i widać wyraźnie, że problem nie został zlikwidowany. Obecnie nawet przedstawiciel władz Chińskiej Republiki Ludowej szacuje liczbę narkomanów w Chinach na 14 milionów. 

https://ces.fas.harvard.edu/uploads/files/Working-Papers-Archives/CES_WP136.pdf

  

 

---

tagi: wielka brytania  chiny  opium 

	zw
	15 kwietnia 2024 00:28

54     1689    8 zaloguj sie by polubić