... tak komentował kiedyś Gospodarz, a ponieważ Gospodarz rzadko się myli, postanowiłem napisać wreszcie notkę o której myślałem od dawna. Teoria, stworzona przez blogera Ojca Dyrektora, że światem rządzą rywalizujące ze sobą dwie organizacje gospodarcze - Mediolan i Florencja bardzo mi się podoba. "Mediolan" jest mózgiem, który kieruje Stanami Zjednoczonymi, Chinami, Rosją, Francją i Niemcami. "Florencja" z kolei kieruje krajami Brytyjskiej Wspólnoty Narodów i Skandynawią. Choć oczywiście obie organizacje mają swoje macki w każdym znaczącym kraju.

Lubię Toskanię, podobnie jak Donald Tusk, Marek Kondrat i Krystyna Janda. Chociaż jeszcze bardziej lubię Świętokrzyskie, mimo, że nie ma tam dzieł sztuki wartych sto milionów dolarów. Ponieważ lubię Toskanię to nie miałbym nic przeciwko temu, aby to rzeczywiście Florencja rządziła Brytyjską Wspólnotą Narodów. Ale jeśli przodująca rola Mediolanu jest we Włoszech widoczna dosyć wyraźnie, to Florencja nie sprawia wrażenia stolicy połowy świata. Zastanówmy się nad argumentami, które mają wskazywać na Florencję jako na siedzibę światowej organizacji gospodarczej. Jest to między innymi fakt, że Florencja była w latach 1865-1871 stolicą zjednoczonych Włoch. Ma za sobą wielką karierę finansową w średniowieczu. Poza tym w Toskanii wykupują wille najbogatsi ludzie świata. Bloger toscano7 dodał do tego jeszcze przypuszczenie, że w Toskanii doszło do jakiegoś antyrzymskiego i antymediolańskiego sojuszu żywiołu etruskiego z niedobitkami Kartaginy. I że Brytyjczycy mają dziwny sentyment do Toskanii, co przejawia się w zakupach nieruchomości w okolicach Florencji, Sieny i Arezzo.

Jeśli weźmiemy pod uwagę czasy średniowiecza, to coś może być na rzeczy. W średniowieczu angielska wełna wędruje do Florencji, tam jest czyszczona i barwiona, po czym zostaje ponownie sprzedana. Florenccy finansiści zajmują się już w XIII wieku zbieraniem danin dla papieża na terenie Anglii i Irlandii. Florenckie rodzinne organizacje sieciowe są obecne w najważniejszych ośrodkach handlowych Europy. Aż do XVI wieku kupcy i bankierzy florenccy odgrywają wielką rolę w Anglii. Są pionierami w dziedzinie księgowości. W 1421 roku Florencja kupuje od Genui port Livorno (w angielskich źródłach nazywany Leghorn). Florencja ma odtąd swoje galery, które w drugiej połowie XV wieku oprócz tekstyliów wożą także cenny ałun z papieskich dóbr w okolicy Tolfy, na którego dystrybucję ma monopol rodzina Medyceuszy. Co prawda Anglicy już nie potrzebują pomocy Florencji w biznesie wełnianym, ale rozkręcone przez florenckie rodziny bankierskie i kupieckie imperia handlowe i finansowe działają nadal.

Jednak Richard Goldthwaite w swojej książce "Ekonomia renesansowej Florencji" obala mity o jakiejś szczególnej roli ekonomicznej średniowiecznej Florencji. Jego zdaniem Florencja w przeciwieństwie do Mediolanu, Genui, Wenecji czy Lyonu nie była ważnym miejscem międzynarodowego handlu. Główne szlaki handlowe omijały Florencję. Florencja importowała surowce na własne potrzeby i zajmowała się produkcją wyrobów luksusowych. Biznesy kupców florenckich za granicą w dużej części nie miały nic wspólnego z ich rodzinnym miastem. W ośrodkach handlowych takich jak Lyon kupcy florenccy nie zajmowali wysokich miejsc w miejscowej hierarchii, w przeciwieństwie do kupców z Mediolanu, Genui czy Wenecji. Florencja nie była też międzynarodowym centrum bankowym, mimo potęgi florenckich bankierów za granicą. Sławny bank rodziny Medyceuszy nie zdominował biznesu w żadnym z miejsc w których działał. Różne banki florenckie często konkurowały ze sobą. Florencja była jedynie miejscem gromadzenia bogactwa. W przeciwieństwie do kupców hanzeatyckich czy Wenecjan kupcy florenccy nie mieli zinstytucjonalizowanej organizacji korporacyjnej. Nie wykorzystywali możliwości wykorzystania aparatu państwa do wspierania własnej działalności (jak czynili to na przykład Wenecjanie). Przez większość średniowiecza kupcy z Florencji byli zależni w kwestii transportu towarów, przede wszystkim od Genueńczyków i Wenecjan. Próba utrzymywania własnego transportu w postaci galer, zainaugurowana po zakupie Livorno w 1421 r. zakończyła się jeszcze przed końcem XV wieku. Miało to związek między innymi z tym, że papiestwo odebrało Medyceuszom monopol na dystrybucję ałunu. Kolonia florencka w Londynie w XVI wieku zanikła, przenosząc aktywa między innymi do Antwerpii.

Oczywiście można sugerować, że Goldthwaite się myli i faktyczna rola średniowiecznej Florencji była znacznie większa niż wynika z przedstawionych przez niego wniosków. Ale nie chodzi mi w tej notce o rozważanie znaczenia Florencji, zwłaszcza, że o średniowiecznej Florencji sporo już w SN napisano. Chodzi raczej o to, że poczynając od kapitulacji Florencji przed cesarzem Karolem V w 1530 roku (będącej następstwem wcześniejszego o 3 lata Sacco di Roma), znaki na niebie i ziemi pokazują, że Florencja jest w obozie cesarskim, czy też "mediolańskim". Nie rezygnuje z kontaktów z Anglikami, czasem ich przyciąga i łudzi, ale w najważniejszych momentach staje po stronie cesarskiego orła, a nie angielskiego lwa.

Medyceusze stają się w XVI wieku z łaski cesarza dziedzicznymi książętami Toskanii. Z pomocą hiszpańskich żołnierzy rozprawiają się z opozycją. Na dworze zaprowadzają hiszpańskie obyczaje. W 1571 roku Wielki Książę Toskanii Kosma Medyceusz odwdzięcza się cesarstwu wysłaniem florenckich galer ze stworzonej przez siebie floty na wojnę z Turcją. Galery odegrały istotną rolę w pokonaniu tureckiej floty pod Lepanto.

Za panowania Ferdynanda I Medyceusza, który objął tron w 1587 roku, może się wydawać, że Florencja zmieni swoich sojuszników. Ferdynand wspiera we Francji kandydata do tronu Henryka Burbona, późniejszego króla Henryka IV. Jak napisał autor popularnej historii Medyceuszy, Anglik Christopher Hibbert, Henryk "wstąpienie na tron Francji w dużej mierze zawdzięczał skarbowi medycejskiemu". To mogłoby się wydawać początkiem kariery Florencji jako zakulisowego mechanizmu kierującego Wielką Brytanią i innymi krajami protestanckimi. Bo wsparciu dla Burbona, finansowo powiązanego także z Londynem, Amsterdamem i Genewą towarzyszyły ciekawe wydarzenia w Toskanii. Otóż w Livorno pojawiają się angielskie okręty handlowe, dla których ten port jest "bramą do Orientu". Pojawiają się też w Livorno inni protestanci i Żydzi. I będzie tak do końca XVIII wieku, choć dla Anglików nie zawsze będzie to sielanka. W 1600 r. Maria Medycejska zostaje żoną króla Francji Henryka IV Burbona.

Ale Ferdynand I Medyceusz wkrótce powraca do prohabsburskiej polityki. Wikipedia twierdzi, że to dlatego, że Henryk IV "nie odwdzięczył się" Ferdynandowi I. Niewdzięcznik, jak wiemy, skończył źle. Po zabójstwie Henryka IV dokonanym przez Ravaillaca, Maria Medycejska- regentka w imieniu małoletniego Ludwika XIII także prowadziła politykę prohabsburską. Zastanawiam się czy małżeństwo Marii Medycejskiej z Henrykiem IV i późniejsze zabójstwo Henryka nie było elementem tego samego medycejskiego planu mającego na celu wyrwanie Francji z rąk osi Londyn-Amsterdam-Genewa.

Następca Ferdynanda I, Kosma II wspiera Mediolan finansowo i wojskowo w wojnie z Karolem Emanuelem Sabaudzkim. W 1617 Medyceusze zaczynają tracić Francję, bo zostaje zamordowany toskański doradca Marii Medycejskiej Concini. Ludwik XIII i kardynał Richelieu w coraz większym stopniu odsuwają Marię Medycejską od wpływu na państwo. W drugiej połowie XVII wieku i na początku XVIII wieku Medyceusze wspierają raz Habsburgów, raz Francję.

O tym, że polityka książąt Medyceuszy była rozczarowująca dla Anglików, co Anglicy przeżywają nawet po kilkuset latach, świadczy opis osiemnastowiecznej Florencji, którego autorem jest Anglik Christopher Hibbert: "Miasto było teraz smutne, biedne i ponure. Podróżnicy pisali, że pełno w nim żebraków, włóczęgów i mnichów, snujących się w posępnych korowodach, w oknach których wisiał postrzępiony naoliwiony papier", "państwo było na skraju bankructwa. Zbankrutowało też wiele rodów szlacheckich, których przodkowie byli tak bogaci i gościnni. Teraz gości zapraszano najwyżej na partyjkę kart lub conversazione. Podawano przy tym lemoniadę, kawę lub herbatę i lody, bo szlachta z trudem znajdowała pieniądze na pożywienie dla siebie, nierzadko przynosząc je z jakiejś pobliskiej garkuchni. Cóż dopiero mówić o służbie wałęsającej się wokół bram w nadziei na lepsze czasy." No cóż... Typowa, dobrze znana czytelnikom Szkoły Nawigatorów angielska wersja historii. Kto nie z nami, ten zacofany i biedny. Osobiście nie do końca wierzę w ten czarny obraz Florencji pod koniec rządów Medyceuszy. W takim razie nie byłoby tylu chętnych do objęcia tronu toskańskiego po przewidywanym od wielu lat wygaśnięciu dynastii Medyceuszy (które ostatecznie nastąpiło w 1737 roku). Nowy Wielki Książę, Franciszek z dynastii lotaryńsko-habsburskiej nie narzekał na swój los, ale był zachwycony Toskanią. 

W 1745 roku Franciszek został cesarzem Austrii, ale Toskania nie stała się po prostu jedną z prowincji cesarskich, tylko utrzymała autonomię jako księstwo. Ponieważ Habsburgowie austriaccy i ich krewni rządzili Toskanią aż do zjednoczenia Włoch, można by uznać, że sojusze florenckiej organizacji zostały na długo ustalone. Tymczasem jednak w Toskanii pojawiali się od połowy XVIII w. bogaci Anglicy, pod pretekstem fascynacji kulturą Florencji. Wielu osiedliło się w Toskanii na stałe.

Anglia w XVIII i w XIX wieku zrobiła Florencji ogromną reklamę. Kulminacją fascynacji Florencją był dziewiętnastowieczny ruch angielskich malarzy prerafaelitów, którzy naśladowali malarstwo florenckie z XIV-XV w. Czy oparciem dla obecności Anglików w Toskanii było kupieckie miasto Livorno? Czy to możliwe, żeby w Toskanii organizacja polityczna trzymała z cesarstwem, zaś gospodarcza z Anglią? Odpowiedź na to pytanie pojawiła się w przełomowym historycznym momencie. Otóż w chwili wybuchu wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych zarówno polityczna jak i gospodarcza organizacja toskańska opowiedziała się przeciwko Anglii. Oficjalnie ogłoszono neutralność Toskanii wobec tego konfliktu. Jednak w Stanach Zjednoczonych już przed wybuchem rebelii pojawił się toskański agent niejaki Filippo Mazzei. Pretekstem dla jego pobytu była próba wprowadzenia upraw winorośli w stanie Virginia. Faktycznie jednak miał z upoważnienia Wielkiego Księcia Toskanii realizować w koloniach interesy gospodarcze księstwa (jego przyjacielem był toskański minister finansów Angiolo Tavanti) Mazzei nawiązał kontakt z elitą kolonii i został jednym z czołowych propagandystów ruchu antybrytyjskiego. Rozpowszechniał w Ameryce włoską myśl polityczną. Uzyskał też zapewnienia arystokratów z kolonii, że wyślą swoje dzieci na edukację do Pizy (która należała do Księstwa Toskanii). W 1779 r. Mazzei został wysłany przez stan Virginia do Włoch w celu zebrania funduszy na walkę z Brytyjczykami. Miał uzyskać pożyczkę w srebrze i złocie o wartości nie przekraczającej 900 tys funtów i zakupić we Włoszech towary dla wojska.

W październiku 1780 roku Mazzei dotarł do Florencji. Książę Piotr Leopold, czyli późniejszy cesarz Leopold II pogratulował mu trafnej prognozy o wybuchu antybrytyjskiej rewolucji. Aby nie budzić podejrzeń angielskich dyplomatów i agentów, Piotr Leopold i Mazzei zdecydowali o tym, że będą się porozumiewać przy pomocy listów. W jednym z listów do księcia Mazzei podkreślał, że warunki handlu Toskanii z Anglią były niekorzystne, ale zupełnie inaczej będą wyglądały warunki handlu z Ameryką.  Howard Marraro twierdzi, że misja Filippo Mazzei związana z pożyczką dla Amerykanów zakończyła się niepowodzeniem, bo Piotr Leopold był anglofilem. Wydaje mi się, że powody były inne. Po pierwsze, dużo ważniejsza od stosunkowo niewielkiej pożyczki była propagandowa akcja włoskiego wysłannika, który walczył w Europie z propagandą brytyjską prezentując amerykański punkt widzenia. Po drugie, wielki książę nie mógł oficjalnie przeciwstawić się Anglikom, gdyż obawiał się ataku na Livorno. Po trzecie, funduszy na walkę kolonii z Brytyjczykami dostarczały solidarnie Holandia, Francja i Hiszpania, a w momencie pobytu Filippo Mazzei w Europie szala w wojnie już przechylała się na rzecz Amerykanów.

Jako ciekawostkę na marginesie mogę dodać, że w 1788 r. Mazzei został przedstawicielem Stanisława Augusta Poniatowskiego w Paryżu. Mazzei obserwował polskich arystokratów przebywających we Francji. To zapewne z inicjatywy Filippo Mazzei Stanisław August ma symboliczny grób w jednym z florenckich kościołów.

Skoro już ustaliliśmy, że polityczna organizacja z Toskanii miała swój udział w oderwaniu amerykańskich kolonii od Korony brytyjskiej, to jak było z organizacją gospodarczą? Mimo, że angielska faktoria w Livorno nadal funkcjonowała, a państwa podległe Habsburgom były formalnie neutralne, kupcy włoscy z Livorno bez skrupułów przemycali do Stanów Zjednoczonych materiały wojenne. Podobnie zresztą czynili kupcy z podległej Habsburgom Antwerpii. Anglikom pozostały tylko daremne protesty i próby przechwycenia kontrabandy na morzu.

Po zakończeniu wojny angielska faktoria w Livorno bardzo podupadła. Kiedy do Włoch wkroczyły oddziały Napoleona Bonaparte, ostatecznie zakończyły funkcjonowanie tej placówki. W XIX wieku nadal przebywała jednak we Florencji liczna angielska "kulturalna emigracja". Ale nadzieje, że Florencja odwdzięczy się Anglikom za dziesięciolecia reklamy tego miasta w literaturze i odwdzięczy się za angielską pomoc przy zjednoczeniu Włoch okazały się płonne. Florencja po awansie do miana stolicy Włoch w latach 1865-1871 stawiała na Francję. Jak podaje Wikipedia w wersji włoskiej, na umiejscowienie stolicy we Florencji nalegał cesarz Napoleon III. Włochy tego okresu nazywano francuskim satelitą. W gronie czołowych polityków włoskich tego okresu przeważali przedstawiciele Piemontu i Emilii-Romanii. Wśród niezbyt licznych przedstawicieli Toskanii mamy, co dosyć znamienne, ministra finansów o nazwisku Luigi Cambrai, który pochodził z francuskiej rodziny z Pikardii. W dodatku związanego rodzinnie z Habsburgami. A po porażce Francji w wojnie z Prusami w 1870 roku i przeniesieniu stolicy Włoch do Rzymu, rząd włoski sprzymierzył się z Niemcami i Austro-Węgrami.

Pominę tu historię obu wojen światowych, bo jest dość dobrze znana. Mało znany jest natomiast fakt, że w 1945 roku armia amerykańska założyła we Florencji szkołę dla swoich żołnierzy, która miała przygotować ich do studiów już po powrocie do Stanów Zjednoczonych. Poza tym w 1951 roku Stany Zjednoczone i Włochy uzgodniły utworzenie w Toskanii, pomiędzy Pizą a Livorno amerykańskiej bazy wojskowej o nazwie Camp Darby (nazwa pochodzi od nazwiska amerykańskiego generała, który zginął w ostatnich tygodniach wojny). Baza miała zaopatrywać amerykańskie wojska stacjonujące w Austrii i ułatwiać szybkie reagowanie w razie zaostrzenia się sytuacji w Europie. Jak piszą Włosi z firenzepost przez długi czas była to najważniejsza baza portowo-logistyczna US Army nad Morzem Śródziemnym. Amerykanie mieli nawet nad Morzem Tyrreńskim plażę do własnego użytku nazywaną Bagno degli Americani.

Związki toskańsko-amerykańskie stały się silniejsze niż toskańsko-brytyjskie. W 2011 roku New York Times, zapewne ze złośliwą satysfakcją, poinformował o zamknięciu przez Wielką Brytanię konsulatu we Florencji. Ale w ostatnich latach Amerykanie częściowo wycofali się z Toskanii. Część bazy imienia generała Darby została przejęta przez armię włoską. Amerykański konsulat we Florencji nadal funkcjonuje, ale jest najsłabiej obsadzoną placówką dyplomatyczną Stanów Zjednoczonych we Włoszech. Kto zastąpił Amerykanów? Wiele wskazuje na to, że Francja. Inwestycje francuskie są obecnie w Toskanii największe. Choć nie brakuje nadal inwestycji amerykańskich i niemieckich. Nie bez znaczenia w miedzynarodowych relacjach jest też turystyka. Nie przypadkiem Anglicy lubią wypoczywać na Wyspach Kanaryjskich czy w Grecji. Francuzi nie tylko inwestują w Toskanii, ale także lubią tam przyjeżdżać. Kiedy w 2020 roku odwiedziłem Arezzo, oprócz włoskiego słyszałem tam głównie język francuski.

Warto jeszcze sprawdzić, gdzie znajdują się włoskie siedziby rosyjskich oligarchów. To Costa Smeralda na Sardynii, okolice jezior w Lombardii, Grosseto w Toskanii. I nie wygląda na to, że rosyjscy oligarchowie zostali we Włoszech jakimiś zakładnikami. Wygląda na to, że zachód Włoch, do którego zalicza się również Toskania, jest silniej związany z USA, Francją, Niemcami i Rosją niż z Anglikami i ich satelitami.

Jak widać, podejmowane na przestrzeni wieków angielskie próby przymilania się do Florencji były skazane na niepowodzenie, bo organizacja florencka ma sympatie ulokowane w innych miejscach. Gdzie w takim razie we Włoszech może znajdować się siedziba angielskiej organizacji gospodarczej? Posłużę się tu listą miast partnerskich włoskich, angielskich i walijskich (szkockie pomijam ze względu na separatyzm i prounijne sympatie). Bo myślę, że umów partnerskich Brytyjczycy nie podpisują zupełnie przypadkowo, bądź pod kątem tego, gdzie można dobrze wypić i zakąsić. Jeśli popatrzymy na mapę i sprawdzimy, z kim miasta angielskie i walijskie podpisują umowy partnerskie to widać pewne prawidłowości. Całkowicie unikają Sardynii, Sycylii, Kampanii i w ogóle południa. Prawie wcale nie są obecni na zachodzie Włoch. Według danych z Wikipedii jedynym miastem w Toskanii z którym Anglicy podpisali umowę partnerską jest Lukka. A jest to stary rywal Florencji, który zachował niezależność aż do wkroczenia Napoleona. Większość miast partnerskich Anglików znajduje się nad Adriatykiem, bądź w stosunkowo niewielkiej odległości od tego morza. Być może gdzieś blisko Adriatyku należy szukać centrum organizacji brytyjskiej.

 

 

 

Richard A. Goldthwaite, The Economy of Renaissance Florence

Christopher Hibbert, Medyceusze,

Jonathan Singerton, The American Independence and the Habsburg Empire,

Peter Bridges, CIVIL WAR IN AMERICA, UNIFICATION IN ITALY, AND A DEVELOPING RELATIONSHIP, Il Politico

Vol. 78, No. 2 (233) (Maggio-Agosto 2013), pp. 5-21 (17 pages)

https://www.toscana-notizie.it/-/investimenti-esteri-toscana-nei-top-5-dal-2016

https://www.firenzepost.it/2020/06/10/pisa-a-camp-darby-base-americana-sinsedia-lesercito-italiano/

https://www.nytimes.com/2011/04/27/world/europe/27florence.html

Mazzei's Correspondence with the Grand Duke of Tuscany during His American Mission

Howard R. Marraro

The William and Mary Quarterly

Vol. 22, No. 3 (Jul., 1942), pp. 275-301 (27 pages)

Published By: Omohundro Institute of Early American History and Culture

https://www.wilanow-palac.pl/mazzei_filippo_1730_1816.html

https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01796549v2/document

---

tagi: anglia  florencja   włochy  medyceusze  mediolan 

	zw
	21 października 2022 22:27

40     2246    12 zaloguj sie by polubić